Congo belge en images
Naar aanleiding van 50 jaar onafhankelijk Congo toont de Noorderlicht Fotogalerie twee exposities over het land. De eerste, Congo belge en images, is het resultaat van de ontdekkingsreis die Magnum-fotograaf Carl De Keyzer en architectuurhistoricus Johan Lagae maakten door de fotocollectie van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Ze selecteerden onconventioneel materiaal uit de periode van de Onafhankelijke Congostaat (1885-1908), de privé-plantage van de Belgische koning Leopold II. Foto’s die het clichébeeld van het koloniaal verleden bevestigen én ontregelen.
Sinds Leopold II in 1885 langs de loop van de Congo-rivier zijn privédomein stichtte, is het gebied onlosmakelijk met België verbonden. Het zou een – zelfs naar koloniale maatstaven – gruwelijk bewind blijken. Er werd roofbouw gepleegd op de natuurlijke hulpbronnen, en de Afrikaanse bevolking raakte gedecimeerd in de mensonterende rubber- en ivoorhandel.
Thuis werd ondertussen zorgvuldig gewerkt aan de fictie van de ‘mission civilisatrice’: de beschavingsmissie van de Belgen in Afrika. Een groot aantal fotografen – vooral amateurs en avonturiers – werd aangetrokken om het tastbare bewijs te leveren dat België vooruitgang bracht in de ‘barbaarse’ wereld. Deze ‘visuele annexatie’ hielp de Belgen bij het zich niet alleen fysiek maar ook moreel toeëigenen van een land en een volk.
Congo belge en images
Vanzelfsprekend werd op het geproduceerde fotografische materiaal selectie toegepast vanuit politieke overwegingen – het was een instrument dat de koloniale agenda ondersteunde. Maar wat, zo vroegen De Keyzer en Lagae zich af, zou er te zien zijn op de beelden waartoe het collectief geheugen nooit toegang kreeg? Uit ruim 40.000 negatieven kozen ze 80, veelal niet eerder getoonde beelden.
Naast de koloniale propaganda – scholen, ziekenhuizen, spoorwegbruggen – staat de keiharde repressie door rechtbank, politie en krijgsmacht. Tegenover de romantiek van de ongetemde natuur staat de gruwel van dwangarbeid, ongelijkheid en minachting. Maar de selectie toont ook beelden die een meer complexe realiteit laten zien, waarbij kolonialen niet noodzakelijk als helden zijn geportretteerd en gekoloniseerden niet altijd tot slachtoffers worden gereduceerd.
Hierbij kozen de samenstellers voor het unieke perspectief van de koloniale fotograaf als auteur. De foto’s ontlenen hun meerwaarde niet alleen aan hun documentaire-inhoud, maar vooral aan hun beeldende kracht, hun doordachte compositie en het subtiele spel van licht.Congo belge en imagesbiedt zo een nieuwe kijk op het koloniale verleden, en brengt hommage aan een generatie anoniem gebleven fotografen.